عبدالجبار کاکایی: انوار اسطوره نسخ خطی است، شباهت او با حکمای ریاضیدان قدیم، عمر مفیدی داشت؛ استاد کدکنی بدیل ایشان اند - ایران 20 دانلود

همشهری آنلاین:عبدالجبار کاکایی، شاعر و زبانشناس می گوید: مجموعه فعالیت های عبدالله انوار، ما را به یاد قدما و حکمای دنیای قدیم می انداخت. او با تخصصی که در حوزه موسیقی و ریاضیات داشت، در حوزه های دیگر از جمله فلسفه و زبان فارسی هم سرآمد بود.

عبدالجبار کاکایی بدون مبالغه و مجاملت ذووجهتین است. به همین سبب برای شناخت کافی دنیا علمی و دانش، فلسفه و زبانشناسی مرحوم عبدالله انوار، سراغ او رفته ایم. شاعر حبس سکوت و کشته های بی طرف درباره انوار می گوید: انوار با توجه به تسلط ها و مهارت های گوناگونش ما را به یاد حکما و قدما می انداخت. خدا به او عمر پر برکتی داد و در طول زندگی اش تأثیر مهم و منسجمی بر ادبیات و فلسفه و زبانشناسی گذاشت.

گفت وگوی ما را با عبدالجبار کاکایی درباره استاد انوار که 18 اسفند پس از یک دوره بیماری بر اثر کهولت سن در 98 سالگی درگذشت، بخوانید:

فقدان عبدالله انوار با دیگر ادبا و پژوهشگران چه تفاوتی دارد؟ ایشان را چند بار دیدار کردید؟

آشکارترین تفاوتش، شگفت بودن حوزه مطالعات گسترده ای است که این بزرگوار در حوزه های گوناگون داشت و کمتر در آدم های آکادمیک امروز یافت می گردد. امروز کمتر کسی را می توان سراغ گرفت که هم بر ادبیات تسلط کافی و وافی داشته باشد و هم منطق و فلسفه بداند و هم در موسیقی و ریاضیات مدعی باشد. این موضوع به خودی خود ما را به یاد قدما می اندازد.

چگونگی آشنایی با استاد عبدالله انوار

آشنایی من با عبدالله انوار اندک اما به جا و تأثیرگذار بود. خاطره ای هم در دوره دانشگاه از ایشان دارم. در دانشگاه شهید بهشتی یکی از استادان درباره منطق صحبتی می کرد که من گفتم علم پیچیده ای است و در دوره دبیرستان هر کاری کردم چندان به شکل جامع نتوانستم به آن مسلط شوم. ایشان مرا موظف کرد که جزوه ای تهیه کنم. این جزوه بر مبنای تألیقاتی بود که زنده یاد عبدالله انوار بر اساس الاقتباس خواجه نصیر نوشته بود.

برایم موضوع از ابتدا پیچیده بود و پایم را از دانشگاه شهید بهشتی به دانشگاه تهران باز کرد و کتابخانه آنجا. این جزوه را با گذشت چندین هفته تهیه کردم و مشتاق تماشا جناب انوار شدم. در معیت چند دانشجوی دوره دکتری که جزو شاگران ایشان بودند، ایشان را زیارت کردم. یکبار هم افتخار این را داشتم که در یکی از کلاس هایشان با طیب خاطر شرکت کنم. چنانچه در زندگینامه شان آمده، تسلط ایشان به علوم مختلف پاسخ پرسش شماست که تفاوت فقدان ایشان را با دیگر هنرمندان و پژوهشگران معین می نماید.

استاد عبدالله انوار، مشغول لغتنامه نویسی دهخدا

لغت شناسی اساس فرهنگ شناسی و مردم شناسی

خودتان در حوزه زبانشناسی یکی از کسانی هستید که درس خوانده اید و صاحب نظرید. شاخص ترین جمله شما که زبانزد خاص و عام شده این است که ورود واژگان فرنگی باعث تضعیف زبان نمی گردد و اتفاقاً زبان را فربه می نماید. کار لغتنامه که معیناً یکی از فعالیت ها و تخصص های مرحوم عبدالله انوار بود، چقدر پیچیدگی دارد و غامض است و چه مقدار تخصص می طلبد؟

لغات شناسی اساس فرهنگ شناسی و مردم شناسی است. شناخت واژه ها پایه و اساس این دو دانش است. هم مرحوم دکتر سید جعفر شهیدی و بسیاری دیگر از بزرگانی که در گروه لغتنامه دهخدا کار می کردند و از نزدیک با آنها آشنایی داشتم و شاهد فعالیتشان بودم، تصورشان این بوده و هست که لغتنامه چه در حوزه فلسفه و چه سایر علوم جامعه شناسی، جزو علومی است که ظرافت و هنرمندی و حس جست وجوگرانه خاص خودش را می طلبد.

خودم به این حوزه علاقه وافری داشته و دارم. می توان گفت که آموزه های جناب انوار و دیگران به هر علاقه مندی در این زمینه یاری می نماید. باید تأکید کنم که طبق تکرار گفته شما زبان با ورود واژگان از بین نمی رود و تضعیف نمی گردد و تصور عوامانه ای از تخریب زبان تلقی می گردد. زبان با به هم ریختن صرف و نحوش، در هم پاشیدن تجویدش و منطق کلامی اش است که تحت تأثیر قرا می گیرد و نابود می گردد اما در حوزه واژگان، آخرین شناسه و مساله است که اگر به وفور از واژگان بیگانه استفاده کنیم باید روی تضعیف زبان بحث کرد و در این حالت هم اگر امکان واژه گزینی مناسب و به جا باشد، تضعیف زبان، نجات خواهد یافت.

چرا زبان با ورود واژه تضعیف نمی گردد؟

بعلاوه از یاد نبریم که زبان مانند موجود و عنصری زنده خود به خود قابلیت این را دارد که کلمات را تبدیل کند یا اصطلاحاً فارسیزه یا مثلاً عربیزه کند. یعنی درست به همان شکلی که رایج است تلفظ گردد و در نگارشش هم زبان تغییراتی به آن بدهد.

گستره زبان فارسی تا اروپای شمالی

زبان ما از همین طریق طی قرون وارد زبان و فرهنگ آتنی ها و حتی وارد زبان رومیان شده است. حتی در کشورهایی اسکاندیناوی هم ورود واژگان فارسی دیده می گردد. بسیاری از کلمات فارسی در زبان سوئدی، نروژی و زبان های رایج اروپای شمالی یافت شده و می گردد و همان طور که ورود لغت های عربی نتوانسته زبان فارسی را از هویت خود دور کند و زبان فارسی تغییر ماهوی به خود ندیده، ورود دیگر واژگان از دیگر زبان ها نیز چنین سرنوشتی برای فارسی رقم نخواهند زد.

به هر حال آن ساختار محکم زبان، مستقر در صرف و نحو و تجوید و اجرای زبان و اجرای منطقی و کلامی است.

با شناخت کامل به این اصول و مبانی، مرحوم عبدالله انوار تأثیر بسزایی در این رهگذار نهاد. او خدمت بسیاری به توسعه فرهنگ و زبان کرد و خداوند هم به ایشان عمر مفید و طولانی داد.

انوار، اسطوره نسخ خطی

استاد انوار تصحیحات متعددی داشت. با توجه به تخصص شما در شعر و شاعری و تسلطتان به ادبیات کلاسیک، تصحیح از چه نکات ظریفی برخوردار است؟

این اشخاص، یعنی به خصوص مصححان نسخ خطی بسیار کم اند و در فرهنگ ما بسیار اهمیت دارند. امثال مرحوم فروزانفر، جناب نفیسی، مرحوم انوار و خدا زنده نگاهشان دارد، دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی جزو اسطوره های حوزه نسخه شناسی ما بوده و هستند و استاد کدکنی بدیل به جا مانده ایشان اند. اما استاد انوار تکرار ناشدنی است.