یادی از خورخه لوئیس بورخس؛ اسطوره بی مرزی ادبیات - ایران 20 دانلود

بورخس حافظه ای خارق العاده داشت و عده ای او را کتابخانه متحرک خوانده اند.

ادبیات معاصر آمریکای لاتین شکوفایی خود در نیمه دوم قرن بیستم را از جمله مدیون بورخس می داند. او با تسلطی که بر ادبیات دنیا داشت، چشم انداز های تازه ای برای نویسندگان اسپانیایی زبان ترسیم کرد و زمینه ساز یافتن راه های جدیدی در داستان نویسی شد.

اساطیر، افسانه ها و شخصیت های تاریخی اقوام مختلف دنیا در آثار بورخس در هم تنیده می شوند تا دنیای سرشار از تخیل ناب پدید آورند و نویسنده را به یکی از اسطوره های ادبیات تبدیل کنند. اسطوره ای که تمام مرز های جغرافیایی و تاریخی را در هم می آمیزد تا بر بی مرزی دنیا ادبیات شهادت دهد.

بورخس و رئالیسم جادویی

به اعتقاد بسیاری از منتقدان سرچشمه آنچه رئالیسم جادویی خوانده می گردد و به یکی از ویژگی های نویسندگان مهمی، چون گابریل گارسیا مارکز تبدیل شده، را باید داستان های کوتاه بورخس قلمداد کرد. در آثار بورخس دور از ذهن ترین ارتباط ها، اتفاق ها و شخصیت های تخیلی و واقعی چنان کنار هم قرار می گیرند که به عنوان واقعیتی داستانی همانقدر خیالی به نظر می رسند که باورپذیرند.

در داستان های کوتاه او کوچه های اصفهان به همان اندازه واقعی جلوه می کنند که چاقوکش های بوئنس آیرس و خلفای بغداد. برخی از صاحب نظران نقش بورخس را در رهایی تخیل نویسندگان معاصر آمریکای لاتین کم نظیر می دانند. عده ای نیز اعتقاد دارند او به نویسندگان اسپانیایی زبان آموخت، که می توانند از مصالح بومی خود ادبیاتی برای مخاطبان دنیای خلق کنند.

کتابخانه متحرک

دامنه مطالعات و دانش بورخس بسیار وسیع و متنوع بود. فلسفه کهن یونان، اساطیر و افسانه های اسکاندیناوی، ادبیات و فلسفه قرون وسطای اروپا و ادبیات کهن شرق از جمله مسائل مورد علاقه او بودند. شعر اروپا، به ویژه انگلیسی، که سال ها موضوع درس های او در دانشگاه بود و افسانه های کهن آسیا، به ویژه ایران که رد آن ها را در داستان هایش می توان یافت، از حوزه هایی بودند که بورخس بار ها در مقاله ها و سخنرانی هایش به آن ها پرداخته است.

بورخس از طریق مادربزرگ انگلیسی تبارش از کودکی با زبان و فرهنگ این کشور آشنا شد و از 1914 هفت سال را در سوئیس گذراند و زبان های لاتین، آلمانی و فرانسوی را فراگرفت. ظاهرا از داستان نویسان اروپایی فرانتس کافکا بیشترین تاثیر را بر شاعر آرژانتینی داشته است. بورخس حافظه ای خارق العاده داشت و عده ای او را کتابخانه متحرک خوانده اند.

آشنایی با ادبیات کهن ایران

آشنایی بورخس با ادبیات کهن ایران به دوران نوجوانی او بازمی گردد. پدر بورخس وکیل و استاد دانشگاه بود و دستی نیز در نوشتن و ترجمه داشت. او روایت انگلیسی شعر های خیام اثر ادوارد فیتزجرالد را به اسپانیایی ترجمه و منتشر کرده است. بورخس می گوید، بعید نیست روح خیام در جسم این شاعر انگلیسی حلول کرده باشد. شاعر آرژانتینی به ادبیات عرفانی ایران، از جمله اثار عطار نیشابوری، توجه و علاقه فراوانی داشت.

در میان آثار ادبی مشرق زمین، هزار و یکشب در نظر بورخس جایگاهی یگانه دارد. او بار ها در مورد این مجموعه سخنرانی کرده و مقاله نوشته است. بورخس هزار و یک شب را یکی از گنجینه های ادبیات دنیا می داند و رد پای این اثر را در بسیاری از داستان های کوتاه و شعرهایش می توان دید.

او با بهره گیری از ساختار این کتاب شیوه های تازه ای در نوشتن داستان کوتاه باب کرد که گسست از شیوه روایت داستان مدرن و ورود به عصر پسامدرن تلقی می گردد. برخی حضور بورخس در متن هایش یا ارجاع های بینامتنی در آثارش را از ویژگی های پست مدرنیستی آثار او می دانند. این نظر مورد قبول همه منتقدان نیست.

احمد میرعلایی، مترجمی تاثیرگذار

توجه فارسی زبانان به بورخس را احمد میرعلایی جلب کرد. جامعه ادبی ایران میرعلایی را به عنوان مترجمی نوجو و خوش سلیقه می شناسد. او، به ویژه در دهه پنجاه خورشیدی آثاری را به ایرانیان معرفی کرد که سهم به سزایی در تحول رویکرد های ادبی نویسندگان معاصر داشته اند. این فهرست طولانی با بورخس آغاز می گردد و با نام هایی، چون اکتاویو پاز و میلان کوندرا ادامه می یابد.

میرعلایی در سال هایی که ادبیات معاصر ایران پوست می انداخت، دست به ترجمه کتاب ها و نوشته هایی زد که اغلب پاسخی به نیاز های روز و دریچه ای به سوی مناظر تازه بودند.

او سال ها در دانشگاه های اصفهان و تهران زبان و ادبیات انگلیسی تدریس می کرد و چند سال آخر عمر بیشتر وقت خود را در کتابفروشی اش در اصفهان می گذراند که مرکز دیدار و گفت وگوی دوستداران ادبیات نیز بود. احمد میرعلایی از نویسندگان و روشنفکرانی بود که در جریان موسوم به قتل های زنجیره ای آبان ماه 1374 در اصفهان کشته شد.

آشنایی فارسی زبانان با بورخس

میرعلایی در حدود ربع قرنی که به ترجمه مشغول بود با مهم ترین نشریه های ایران نیز همکاری می کرد. مطرح شدن نویسندگان مهم و مباحث روز ادبیات دنیا در این نشریه ها از جمله حاصل تلاش های اوست.

در میان 22 کتابی که در زمان حیات میرعلایی، با ترجمه او منتشر شد بورخس با پنج کتاب سهم و جایگاهی ویژه دارد. نخستین کتاب از این مجموعه ویرانه های مدور بود که در سال 1349 انتشار یافت. دو سال بعد الف و داستان های دیگر و در سال 1355 هزارتوها بورخس با ترجمه میرعلایی به خوانندگان عرضه شد.

پس از انقلاب مترجمان دیگری نیز به ترجمه آثار بورخس پرداختند. سهم میرعلایی دو کتاب دیگر است که 1364 و 1368 منتشر شدند. در میان آثاری که در سال های گذشته از بورخس منتشر شده، می توان به چند مجموعه از شعرها، گفت وگوها، نامه ها و سخنرانی های او اشاره کرد.

علاقه و اصرار به کوتاه نویسی

بیشتر آثار بورخس از طریق زبان انگلیسی و فرانسه به فارسی برگردانده شده اند. کاوه میرعباسی که چند اثر بورخس را از زبان اصلی ترجمه کرده، معتقد است، ایجازی که در نثر بورخس وجود دارد در بسیاری از این ترجمه ها از دست رفته است.

ایجاز را می توان از ویژگی های شاخص تمام نوشته های بورخس دانست. شاید همین علاقه و اصرار به فشرده گویی و کوتاه نویسی از دلایلی باشد که باعث شد بورخس برای رمان، به عنوان یک نوع ادبی، اعتبار زیادی قائل نباشد.

بورخس گذشته از ترجمه های ادبی اش در سه زمینه شعر، داستان کوتاه و مقاله نویسی آثار فراوانی از خود به جا گذاشت. در بسیاری از این آثار جدا کردن مرز این سه نوع ادبی از هم کار ساده ای نیست.

خورخه لوئیس بورخس 14 ژوئن 1986 در ژنو از دنیا رفت. او در دوران جنگ دوم دنیای مقاله های فراوانی در مخالفت با آزار و کشتار یهودیان منتشر کرد. به رغم ستایشی که از بورخس به دلیل نوشتن مقاله هایی در تقبیح جنگ و مخالفت با فاشیسم و نازیسم می گردد، او به خاطر حمایت از برخی دیکتاتور های آمریکای لاتین بار ها به شدت سرزنش شده است.

بسیاری معتقدند جایزه ادبی نوبل باید سال ها پیش از مرگ بورخس به او تعلق می گرفت. گفته می گردد این جایزه به دلیل گرایش های سیاسی محافظه کارانه این شاعر و نویسنده به او اهدا نشد. بورخس از 1955 مدیریت کتابخانه ملی بوئنس آیرس را در حالی به دست گرفت که شش سال پیش از آن بینایی خود را از دست داده بود.

منبع: dw